OŚWIECENIE

Nazwa epoki

Termin „oświecenie” wywodzi się z niemieckiego Aufklarung (rozjaśnienie). Do jego spopularyzowania przyczyniło się dzieło Immanuela Kanta Co to jest oświecenie, w którym autor wyjaśnia, że „Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się własnym rozumem”. Cytat ten wskazuje na dążenia przedstawicieli nowego nurtu myślowego, którzy pragnęli rozwoju intelektualnego jednostki oraz jej usamodzielnienia. Termin ten rozpowszechnił się wśród europejczyków (szczególnie w Polsce i Rosji), chociaż nie był jedynym ówcześnie używanym.            Inne, popularne w krajach europejskich, również podkreślały znaczenie rozumu człowieka.               W Anglii stosowano wyrażenie „wiek rozumu”, we Francji „wiek filozofów” i „wiek świateł”, ponadto funkcjonowały również nazwy „okres racjonalizmu” i „wiek klasycyzmu”.

Pojęcia związane z epoką

* empiryzm

Pogląd, zgodnie z którym poznanie świata jest możliwe jedynie za pomocą doświadczenia. Prawdziwe jest tylko to, co można sprawdzić drogą indukcyjną.Współczesna koncepcja empiryzmu została wysunięta przez Francisa Bacona, a następnie rozwinięta przez Johna Locke’a, George’a Berkeleya  oraz Davida Hume’a. 

* deizm 
Doktryna filozoficzno-religijna, według której Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje w jego funkcjonowanie. Wśród znanych deistów wspomnieć należy Diderota i Woltera.

* ateizm
Pogląd filozoficzny negujący istnienie Boga oraz świata pozagrobowego. Przedstawicielem tej filozofii był Paul Holbach .

* racjonalizm
Kierunek filozoficzny wskazujący na rozum jako jedyne nadrzędne narzędzie poznania prawdy. Twórcą tego sytemu był Kartezjusz (1596 – 1650), którego sformułowanie „Cogito ergo sum” (Myślę, więc jestem) wykorzystywane było przez ludzi oświecenia i funkcjonowało niemal jako naczelne hasło epoki. Założenie, zgodnie z którym jedynie to, co można wyjaśnić za pomocą rozumu, jest prawdziwe, już u podstaw kwestionowało wiarę i dogmaty.  

Filozofia 

*Wolter (Francis Marie Arouet)
Był jednym z najbardziej znanych myślicieli epoki. Francuski filozof opowiadał się za równością wszystkich ludzi wobec prawa, a także uznaniem zasady, że każda jednostka może mieć własne przekonania (idea swobody myśli), o czym świadczą jego słowa: „Nie zgadzam się z tobą, lecz zawsze będę bronił twego prawa do głoszenia własnych poglądów”. Wolter był racjonalistą i przeciwstawiał się fanatyzmowi religijnemu. Jako deista wierzył w istnienie Boga, który jest najwyższą instancją, twierdził nawet, że „jeśli nie byłoby Boga, trzeba by go wymyśleć”, jednak uważał, że jest On jedynie Stwórcą, który nie ingeruje w funkcjonowanie swego dzieła. Swoje stanowisko zaprezentował za pomocą metafory świata jako zegara, który został nakręcony, by móc chodzić. Pisał bowiem: „Nie mogę pojąć, by ten zegar mógł istnieć, a nie było zegarmistrza”.

*Denis Diderot
Postulował zwrócenie uwagi na naturę i nauki przyrodnicze. To właśnie na podstawie obserwacji świata przyrody wysnuł wniosek, że Bóg nie istnieje, bowiem nie ma tam śladów Jego działania. Według filozofa, społeczeństwa, które oddalają się od natury, są skazane na cierpienie, dlatego że to właśnie w świecie przyrody można odnaleźć podstawy moralności. Filozof zasłynął przede wszystkim jako współautor Encyklopedii. Dzieło to miało charakter subiektywny, było bardzo popularne w wielu państwach Europy i stanowiło swoisty wyznacznik dla wielu intelektualistów epoki.
 
*Jean – Jacques Rousseau
Był wielkim przeciwnikiem cywilizacji. To w postępie i uspołecznieniu jednostki upatrywał źródeł zła. Rousseau uważał, że z natury pochodzi wszelkie dobro, co odzwierciedlają jego słowa: „Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z rąk stwórcy, wszystko paczy się w rękach człowieka”. Wbrew, powszechnie panującemu w epoce, kultowi rozumu ludzkiego, twierdził, że to serce ma nadrzędną wartość. Był twórcą sentymentalizmu oraz autorem bardzo wówczas poczytnego dzieła Nowa Heloiza.